บัตเตอร์ฟลายวาล์ว (Butterfly Valve) คืออะไร? คู่มือฉบับสมบูรณ์สำหรับช่างและวิศวกร

เจาะลึกทุกเรื่องที่คุณต้องรู้เกี่ยวกับ บัตเตอร์ฟลายวาล์ว หรือที่หลายคนเรียกว่า "วาล์วปีกผีเสื้อ" หนึ่งในวาล์วที่ได้รับความนิยมสูงสุดในระบบท่ออุตสาหกรรม, งานประปา, ระบบสระว่ายน้ำ และอื่นๆ อีกมากมาย ตั้งแต่พื้นฐานไปจนถึงเคล็ดลับระดับมือโปร!

บัตเตอร์ฟลายวาล์ว คืออะไร? ทำไมถึงชื่อ "วาล์วปีกผีเสื้อ" 

บัตเตอร์ฟลายวาล์ว (Butterfly Valve) คือ วาล์วประเภทหนึ่งที่จัดอยู่ในกลุ่ม ควอร์เตอร์เทิร์น (Quarter-Turn Valve) ซึ่งหมายความว่ามันสามารถเปิด-ปิดการไหลได้อย่างสมบูรณ์ด้วยการหมุนเพียง 90 องศา (หนึ่งในสี่ของวงกลม) ทำหน้าที่หลักในการควบคุม, เปิด-ปิด หรือหรี่การไหลของของไหลในเส้นท่อ ไม่ว่าจะเป็นของเหลว, ก๊าซ, หรือแม้กระทั่งสารที่มีตะกอนปนเปื้อน

ที่มาของชื่อ "วาล์วปีกผีเสื้อ" มาจากลักษณะของลิ้นวาล์ว (Disc) ที่มีลักษณะเป็นแผ่นจานกลม และมีแกน (Stem) สำหรับหมุนอยู่ตรงกลาง เมื่อวาล์วเปิด-ปิด ลิ้นวาล์วจะหมุนรอบแกนคล้ายกับการขยับปีกของผีเสื้อนั่นเอง ด้วยโครงสร้างที่ไม่ซับซ้อน, น้ำหนักเบา, และติดตั้งง่าย ทำให้วาล์วชนิดนี้เป็นที่นิยมอย่างแพร่หลาย

หลักการทำงานพื้นฐาน เข้าใจง่ายใน 1 นาที 

หลักการทำงานของ Butterfly Valve นั้นเรียบง่ายและตรงไปตรงมาอย่างยิ่ง:

• สถานะปิด (Closed Position): ลิ้นวาล์ว (Disc) จะหมุนมาอยู่ในตำแหน่งที่ตั้งฉากกับการไหลของของไหล (หมุน 90 องศา) โดยขอบของลิ้นจะแนบสนิทกับซีลยาง (Seat) ที่อยู่ภายในตัววาล์ว เพื่อป้องกันไม่ให้ของไหลผ่านไปได้
• สถานะเปิด (Open Position): เมื่อต้องการเปิดวาล์ว เราจะหมุนด้ามจับหรือพวงมาลัย 90 องศา ทำให้แกนหมุนและลิ้นวาล์วพลิกกลับมาอยู่ในตำแหน่งขนานกับการไหล เปิดทางให้ของไหลสามารถไหลผ่านไปได้อย่างสะดวก
• สถานะหรี่ (Throttling): ข้อดีอีกอย่างคือเราสามารถหมุนวาล์วในองศาต่างๆ ระหว่าง 0 ถึง 90 องศา เพื่อควบคุมปริมาณการไหล (Flow Rate) หรือที่เรียกว่าการ "หรี่" วาล์วได้อีกด้วย

ส่วนประกอบหลักของ Butterfly Valve มีอะไรบ้าง? ????

การเข้าใจส่วนประกอบต่างๆ จะช่วยให้คุณเลือกซื้อและบำรุงรักษาได้ดียิ่งขึ้น:

1. ตัวเรือน (Body): คือโครงสร้างภายนอกทั้งหมด ทำหน้าที่ห่อหุ้มชิ้นส่วนภายในและประกบเข้ากับหน้าแปลนของท่อ มีหลายรูปแบบซึ่งจะกล่าวถึงในหัวข้อถัดไป
2. ลิ้นวาล์ว (Disc): คือแผ่นจานกลมที่ทำหน้าที่เปิด-ปิดการไหล เป็นชิ้นส่วนสำคัญที่ต้องสัมผัสกับของไหลโดยตรง วัสดุของลิ้นวาล์วจึงต้องทนทานต่อการกัดกร่อนได้ดี
3. ซีล หรือ ซีท (Seat): เป็นวงแหวนยางหรือเทฟลอน (PTFE) ที่บุอยู่ภายในตัวเรือน ทำหน้าที่เป็นซีลป้องกันการรั่วซึมเมื่อวาล์วอยู่ในสถานะปิดสนิท คุณภาพของซีลมีความสำคัญอย่างยิ่งต่ออายุการใช้งาน
4. แกนวาล์ว (Stem): เป็นแท่งโลหะที่เชื่อมต่อระหว่างลิ้นวาล์วและอุปกรณ์ควบคุม (ด้ามจับ/หัวขับ) ทำหน้าที่รับแรงบิดเพื่อหมุนลิ้นวาล์ว
5. แอคชูเอเตอร์ หรือ ชุดขับ (Actuator): คืออุปกรณ์ที่ใช้ในการควบคุมการเปิด-ปิดวาล์ว ซึ่งมีตั้งแต่แบบพื้นฐานไปจนถึงแบบอัตโนมัติ เช่น ด้ามโยก (Hand Lever), พวงมาลัย (Gear), หัวขับลม (Pneumatic Actuator), และหัวขับไฟฟ้า (Electric Actuator)

ประเภทของบัตเตอร์ฟลายวาล์วที่พบบ่อย (Wafer, Lug, Flange)

บัตเตอร์ฟลายวาล์วแบ่งตามลักษณะของตัวเรือน (Body) ที่ใช้ในการติดตั้งได้ 3 ประเภทหลักๆ ดังนี้:

1. แบบเวเฟอร์ (Wafer Type)

เป็นประเภทที่ได้รับความนิยมสูงสุดและมีราคาประหยัดที่สุด ตัววาล์วจะไม่มีหน้าแปลนของตัวเอง แต่จะถูกประกบอยู่ระหว่างหน้าแปลนของท่อทั้งสองด้าน โดยใช้น็อตยาวร้อยผ่านตลอดทั้งหน้าแปลนท่อและตัววาล์วเพื่อยึดเข้าด้วยกัน

• ข้อดี: ราคาถูก, น้ำหนักเบา, ติดตั้งง่าย, ใช้ได้กับหน้าแปลนหลากหลายมาตรฐาน (JIS, DIN, ANSI)
• ข้อจำกัด: ไม่เหมาะกับงานที่ปลายท่อ (End-of-line service) เพราะเมื่อถอดท่อด้านใดด้านหนึ่งออก วาล์วจะไม่สามารถกั้นของไหลได้

2. แบบลัก (Lug Type)

ตัวเรือนของวาล์วประเภทนี้จะมีรูและเกลียวสำหรับร้อยน็อตอยู่รอบตัว (คล้ายกับ "หู" หรือ Lug) ทำให้สามารถใช้น็อตยึดวาล์วเข้ากับหน้าแปลนของท่อแต่ละฝั่งได้โดยตรง

• ข้อดี: สามารถใช้ในงานที่ปลายท่อได้ ทำให้ซ่อมบำรุงระบบท่อได้ง่ายโดยไม่ต้องปล่อยของไหลออกจากทั้งระบบ, มีความแข็งแรงทนทานสูง
• ข้อจำกัด: มีราคาสูงและน้ำหนักมากกว่าแบบ Wafer

3. แบบหน้าแปลนคู่ (Double Flange Type)

วาล์วประเภทนี้จะมีหน้าแปลน (Flange) เป็นของตัวเองทั้งสองด้าน ทำให้การติดตั้งเหมือนกับการนำท่อมาต่อกัน มีความแข็งแรงสูงสุด เหมาะสำหรับงานที่ต้องการความทนทานสูงและท่อขนาดใหญ่มากๆ

• ข้อดี: แข็งแรงทนทานสูงสุด, เหมาะกับระบบท่อขนาดใหญ่และแรงดันสูง
• ข้อจำกัด: มีราคาสูงที่สุด, น้ำหนักมาก, และมีขนาดความยาว (Face-to-face) ที่มากกว่าประเภทอื่น

วัสดุยอดนิยม: uPVC, สแตนเลส, เหล็กหล่อ เลือกใช้อย่างไรให้เหมาะสม? 

การเลือกวัสดุให้ถูกต้องคือหัวใจสำคัญที่จะทำให้วาล์วของคุณใช้งานได้อย่างเต็มประสิทธิภาพและยาวนาน

บัตเตอร์ฟลายวาล์ว uPVC

• เหมาะสำหรับ: งานน้ำ, สระว่ายน้ำ, ระบบประปา, การเกษตร, งานที่สัมผัสสารเคมีที่ไม่รุนแรง
• จุดเด่น: ไม่เป็นสนิม, ทนทานต่อการกัดกร่อนจากคลอรีนและสารเคมีหลายชนิด, น้ำหนักเบามาก, ราคาเข้าถึงง่าย
• ข้อควรระวัง: ไม่ทนต่ออุณหภูมิสูง (โดยทั่วไปไม่เกิน 60°C) และไม่เหมาะกับงานแรงดันสูงมาก

บัตเตอร์ฟลายวาล์วสแตนเลส (Stainless Steel)

• เหมาะสำหรับ: อุตสาหกรรมอาหารและยา (Food Grade), งานที่ต้องการความสะอาดสูง, งานที่สัมผัสสารเคมีรุนแรง, งานอุณหภูมิสูง
• จุดเด่น: ทนทานต่อการกัดกร่อนดีเยี่ยม, ถูกสุขอนามัย, ทนอุณหภูมิและแรงดันได้สูง, แข็งแรงทนทาน
• ข้อควรระวัง: ราคาสูงกว่าวัสดุประเภทอื่น

บัตเตอร์ฟลายวาล์วเหล็กหล่อ (Cast Iron)

• เหมาะสำหรับ: งานอุตสาหกรรมทั่วไป, ระบบน้ำดี-น้ำเสีย, ระบบปรับอากาศ (HVAC), ระบบดับเพลิง
• จุดเด่น: แข็งแรงทนทาน, รับแรงดันได้ดี, ราคาไม่สูงเมื่อเทียบกับความแข็งแรง
• ข้อควรระวัง: อาจเกิดสนิมได้หากสารเคลือบผิวเสียหาย และมีน้ำหนักค่อนข้างมาก

ข้อดี-ข้อเสีย ที่คุณต้องพิจารณาก่อนตัดสินใจ ✅❌

เทียบหมัดต่อหมัด: Butterfly Valve vs Ball Valve เลือกอะไรดี?

นี่คือคำถามยอดฮิต! ทั้งสองเป็นวาล์วแบบ Quarter-Turn เหมือนกัน แต่ก็มีความแตกต่างที่สำคัญ

สรุปง่ายๆ: หากคุณต้องการวาล์วสำหรับท่อขนาดใหญ่, ต้องการควบคุมการไหล (หรี่), และมีงบประมาณจำกัด Butterfly Valve คือคำตอบ แต่หากต้องการความสามารถในการปิดที่สนิท 100% สำหรับท่อขนาดเล็กถึงกลาง Ball Valve อาจเป็นตัวเลือกที่ดีกว่า

เทคนิคการติดตั้งและดูแลรักษา เพื่อยืดอายุการใช้งาน 

เคล็ดลับการติดตั้ง

• ทำความสะอาด: ก่อนติดตั้ง ต้องแน่ใจว่าภายในท่อและหน้าแปลนสะอาด ไม่มีเศษโลหะ, เศษดิน, หรือสิ่งสกปรกตกค้าง
• แง้มวาล์วเล็กน้อย: ขณะติดตั้ง ควรเปิดลิ้นวาล์วไว้เล็กน้อย (ประมาณ 10-15 องศา) เพื่อป้องกันไม่ให้ซีลยางถูกบีบอัดจนเสียหายขณะขันน็อต
• ขันน็อตแบบสลับฟันปลา: ค่อยๆ ขันน็อตทีละน้อย โดยขันสลับตรงข้ามกันไปมา (เหมือนการขันล้อรถ) เพื่อให้แรงกดสม่ำเสมอและหน้าแปลนแนบสนิท
• ตรวจสอบการรั่วซึม: หลังติดตั้งเสร็จ ให้ทดลองปล่อยของไหลเข้าระบบและตรวจสอบรอยต่อว่ามีการรั่วซึมหรือไม่

การดูแลรักษาเบื้องต้น

• หมั่นขยับวาล์ว: สำหรับวาล์วที่ไม่ได้ใช้งานเป็นประจำ ควรมีการเปิด-ปิดวาล์วทุกๆ 1-2 เดือน เพื่อป้องกันซีลตายและลิ้นวาล์วติดขัด
• ตรวจสอบภายนอก: สังเกตการรั่วซึมบริเวณแกนวาล์วหรือรอยต่อ หากพบให้รีบทำการแก้ไข
• หลีกเลี่ยงการใช้แรงบิดเกิน: อย่าใช้ท่อแป๊บหรืออุปกรณ์อื่นมาต่อด้ามจับเพื่อเพิ่มแรงบิด เพราะอาจทำให้แกนวาล์วหรือชุดเกียร์เสียหายได้